Hervorming ziekenhuislandschap

"Veranderen om te behouden"

In een vandaag gepubliceerd rapport beveelt een groep experten aan in de toekomst te werken met vier types ziekenhuizen: Regionaal Algemeen Ziekenhuis (RAZ), Universitair Ziekenhuis (UZ), Lokaal Medisch Centrum (LMC) en Ziekenhuis voor Intermediaire Zorg (ZIZ).

Filip Ceulemans

In maart van dit jaar besliste de Interministeriële Conferentie Volksgezondheid een expertgroep op te richten die een voorstel moest uitwerken voor de hervorming van het Belgische ziekenhuislandschap en de financiering ervan. Vertrekkend vanuit de huidige situatie kreeg de expertgroep als opdracht aanbevelingen te formuleren over de na te streven organisatie van het ziekenhuislandschap met als doelstelling kwaliteitsvolle zorg met een doelmatige inzet van financiële en personele middelen.

Remmende voorsprong

“Ons zorgsysteem lijkt onderhevig aan de wet van de remmende voorsprong”, stelt de expertgroep vast. Door de hoge patiënttevredenheid lijkt het alsof alles op wieltjes loopt. “Maar die positieve perceptie kan verhullen dat actie noodzakelijk is om de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van ons zorgsysteem te behouden en duurzaam te maken.” Volgens de experts dringt een duurzame transformatie zich op in de richting van een geïntegreerd zorgmodel dat uitgaat van een holistische benadering. Deze benadering volgt de Quintuple Aim, en combineert kwaliteit, betaalbaarheid, welzijn van de patiënten, welzijn van de zorgverstrekkers en billijkheid.

Voor de uitwerking van het plan vertrok de expertgroep van een SWOT-analyse van het ziekenhuislandschap (zie onderaan het artikel).Een eerste vaststelling van de experten: het zorgaanbod is erg versnipperd. “Er zijn te veel ziekenhuissites die ‘alles willen blijven doen’, terwijl de zorg steeds complexer en meer gespecialiseerd wordt, wat leidt tot inefficiënt gebruik van personeel en middelen.”

Evenwichtsoefening 

Bij de uitwerking van het plan was het een moeilijke evenwichtsoefening om voldoende schaalgrootte te combineren met voldoende nabijheid van zorg. Het dagziekenhuis speelt hierbij een cruciale rol omdat steeds meer behandelingen ambulant kunnen worden uitgevoerd. De oplossing ligt volgens de experten in minder, maar sterker uitgebouwde ziekenhuissites met duidelijke volume- en kwaliteitsnormen.

Niet ingrijpen en hopen dat alles wel zal loslopen, is volgens de expertgroep geen optie. “Een solidaire gezondheidszorg behouden vraagt duidelijke keuzes. We zullen moeten veranderen om te behouden. Ook zullen we die veranderingen solidair moeten doorvoeren: van alle actoren in het ziekenhuislandschap worden inspanningen gevraagd”, aldus het rapport.

Voor de experts is een passend zorgaanbod een combinatie van: een bereikbaar aanbod voor courante aandoeningen waarvoor volgens de huisarts verwijzing is aangewezen; acute of intermediaire zorg in een zorgvoorziening; een goed georganiseerde dringende medische hulpverlening; een verwijzing, hetzij door de huisarts, hetzij door een arts-specialist naar een expertisecentrum voor complexe en/of zeldzame aandoeningen. Volgens het principe ‘nabije zorg waar mogelijk, geconcentreerde zorg waar nodig’, stellen de experts voor om het ziekenhuislandschap op te delen in vier duidelijke typen voorzieningen, elk met een specifieke rol en verantwoordelijkheid.

Regionaal Algemeen Ziekenhuis

Een eerste type ziekenhuis is het Regionaal Algemeen Ziekenhuis (RAZ) dat zowel planbare als niet-planbare zorg organiseert voor patiënten met courante gezondheidsproblemen. Een RAZ beschikt over minstens 240 bedden, waarvan minstens 150 verantwoorde acute bedden. Als het RAZ over een materniteit beschikt, moeten er jaarlijks minstens 600 bevallingen gebeuren. Het RAZ moet beschikken over een volwaardig medisch aanbod en technische infrastructuur en moet zowel 24/7 zorg als een spoeddienst aanbieden. In geval van crisis moet het RAZ kunnen opschalen.

Universitair Ziekenhuis

Universitaire Ziekenhuizen (UZ) vormen de tweede groep instellingen. Net als een RAZ bieden ze planbare en niet-planbare specialistische zorg aan. Ze combineren dat met een onderwijs-, innovatie- en onderzoeksopdracht. Om erkend te worden of te blijven als expertisecentrum voor bepaalde complexe aandoeningen moeten zowel een UZ als een RAZ voldoen aan de minimale vereisten inzake activiteitenvolume, uitkomstparameters, technische infrastructuur en multidisciplinaire zorgkwaliteit. Enkele erkenningen, zoals van zeldzame ziekten, zijn voorbehouden aan de UZ’s. Door de zeldzaamheid van deze aandoeningen is een concentratie van expertise en samenwerking tussen de UZ’s noodzakelijk.

Lokaal Medisch Centrum

Type drie is het Lokaal Medisch Centrum (LMC) dat zorgt voor dagopname en planbare, ambulante specialistische zorg. Het zorgaanbod kan, naast dagchirurgie, ook internistische interventies, poliklinische consultaties, low care dialyse en opvolging van chronische zorg, zoals diabetesmonitoring (eventueel met telemonitoring) omvatten. Daarnaast kan een LMC ambulante revalidatie of revalidatie in dagkliniek organiseren, na ziekenhuisontslag. Ook gezondheidseducatie (rugschool, cardiotraining), preventieprogramma’s en vaccinatiecentra behoren tot de mogelijkheden. Een dagziekenhuis kan ook als basis dienen voor thuishospitalisatie: het organiseert en volgt zorg op, maar deze wordt uiteindelijk bij de patiënt thuis verleend. Als het RAZ verafgelegen ligt, kan een huisartsenwachtpost op dezelfde locatie als een LMC worden gevestigd.

Ziekenhuis voor Intermediaire Zorg

Ten slotte pleiten de experts voor een Ziekenhuis voor Intermediaire Zorg (ZIZ) dat instaat voor een tussenfase, met als doel patiënten hun zelfredzaamheid te laten terugwinnen of versterken na hun ziekenhuisverblijf, zodat zij kunnen terugkeren naar hun vertrouwde thuisomgeving of woonzorgcentrum. Het gaat om patiënten met hart- en longaandoeningen (Sp1), locomotorische aandoeningen (Sp2), neurologische aandoeningen (Sp3), meerdere chronische aandoeningen (Sp5), psychogeriatrische aandoeningen (Sp6), of palliatieve zorgpatiënten (Sp4).

Zowel een LMC als een ZIZ zijn institutioneel verbonden aan één RAZ of UZ binnen eenzelfde zorgregio. De artsen en verpleegkundigen van de LMC’s en de ZIZ’s maken integraal deel uit van het personeelsbestand van het RAZ of het UZ. De LMC’s en ZIZ’s beschikken over verplichte protocollen voor urgenties en transferts.

Spoeddiensten

Het huidige systeem van de spoeddiensten moet volgens de experten grotendeels op de schop. Het grote aantal spoeddiensten leidt tot versnippering van personeel en middelen. Daarom pleiten de experten ervoor dat spoeddiensten enkel nog georganiseerd kunnen worden in een RAZ of een UZ. Om het oneigenlijk gebruik van de spoeddiensten te beperken, moeten huisartsenwachtposten meer zichtbaar en toegankelijk worden. Zij zijn daarom best gevestigd op de site van een RAZ of een UZ of een LMC als de afstand tot het RAZ of het UZ te ver is en complementair georganiseerd met de spoeddienst van het RAZ of het UZ.

Om dit alles de nodige tijd te geven, zou de hervorming in 2026 van start gaan, met een doorlooptijd van 10 jaar in twee periodes van vijf jaar met tussentijdse evaluatie door de Interministeriële Conferentie.

 

SWOT-analyse van het huidige ziekenhuislandschap

STERKTES

• Kwalitatieve ziekenhuiszorg
• Toegankelijkheid
• Gekwalificeerde en betrokken zorgverleners
• Solide fundamenten

ZWAKTES

• Tekort aan zorgverleners
• Over- en ondergebruik van spoeddiensten
• Versnipperde zorg en onvoldoende afstemming tussen de zorglijnen
• Overaanbod aan ziekenhuizen, een niet-optimale spreiding en te vrijblijvende ziekenhuisnetwerken
• Prestatiegebaseerde financiering die tot overconsumptie leidt en te weinig kwaliteitsmeting

OPPORTUNITEITEN

• Effectievere, maar complexere en duurdere nieuwe behandelingen en geneesmiddelen
• Groeiende aandacht voor zorg op maat van de patiënt
• Van toenemende specialisatie naar meer samenwerking
• Digitale transformatie als motor voor populatie- en patiëntgerichte zorg

BEDREIGINGEN

• Demografische druk en vergrijzing
• Structurele en politieke complexiteit
• Budgettaire druk
• Privépraktijken en deconventionering
• Bredere maatschappelijke uitdagingen zoals klimaatverandering, pandemieën en internationale conflicten