Isoleren: waar moet je beginnen?

Isoleren is de eerste stap in het energiezuinig maken van je woning. Een goed ingepakte bouwschil betekent immers een lagere energievraag voor verwarming en koeling, de grootste slokop van je energiefactuur. Het gaat echter om een ingrijpende investering. Om aanspraak te maken op een premie, moet de isolatie van je woning aan bepaalde voorwaarden voldoen. Wat dat betekent, overlopen we in dit artikel.

 

Isoleren, een noodzaak

Wie bouwt of renoveert, isoleert. En dat doe je niet 'omdat het moet', maar omdat het onmisbaar is.

Waarom isoleren?

Door te isoleren zorg je voor een stabiel binnenklimaat: je zorgt dat warmte in de winter binnenblijft en in de zomer juist buiten. Zo verbruik je minder energie om te verwarmen of te koelen, wat goed is voor zowel portemonnee als voor het klimaat. Een goed geïsoleerd huis voelt bovendien comfortabeler aan: geen koude muren, tocht of temperatuurverschillen meer tussen kamers. 

Hoe moet je je woning isoleren?

Een woning wordt als goed geïsoleerd beschouwd wanneer de volledige buitenschil - het dak of de zoldervloer, de buitenmuren en de vloer - degelijk is aangepakt. Bij een goed geïsoleerde woning sluiten al die onderdelen naadloos op elkaar aan, zonder kieren of koudebruggen waarlangs warmte kan ontsnappen. Ook ramen en deuren spelen daarbij een belangrijke rol, want slecht isolerend glas of slecht aansluitend schrijnwerk kan veel van het effect tenietdoen.

In welke volgorde isoleer je de woningschil?

Bij nieuwbouw wordt isolatie uiteraard meegenomen in het bouwproces, nadat de ruwbouw van de woning er staat en de woning water- en winddicht is. Dan wordt doorgaans eerst het dak geïsoleerd, omdat dat het snelst warmte verliest en vaak tegelijk met de dakafwerking gebeurt. Vervolgens worden de muren geïsoleerd, en tenslotte wordt de vloerisolatie aangebracht, meestal vóór de afwerkvloer of chape wordt gelegd.

Bij renovatie

Bij renovaties werkt men met wat er al staat en bestaat. Hoe je het best te werk gaat, is uiteraard situatie-afhankelijk. Maar ook hier is de volgorde dak (of zoldervloer) -> muren -> vloer de rode draad die je het best volgt om toe te werken naar hetzelfde isolatieniveau als bij een nieuwbouwwoning.

Die volgorde gaat ook mee met via welk deel van de bouwschil het meeste warmte verloren gaat in een niet-geïsoleerde woning. Gemiddeld gezien wordt bij een niet- of slecht geïsoleerde woning het warmteverlies ongeveer als volgt verdeeld:

• Dak: 25 - 30%
• Buitenmuren: 20 - 25%
• Vloer: 10 - 15%
• Ramen en buitendeuren: 15 - 20%
• Ventilatie en kieren: 10 - 15%

Dat betekent dat bijna een derde van alle warmte letterlijk “door het dak” verdwijnt, waardoor dakisolatie meestal de eerste en meest rendabele stap is. Daarna volgen de muren en vloeren, die samen ook goed zijn voor bijna de helft van het totale warmteverlies. Deze verhoudingen kunnen wat variëren afhankelijk van het materiaalgebruik en de grootte van de woning, maar ze geven een goed idee van waar je de grootste winst kan boeken met isolatie.

 

Materiaal en waarden

De kwaliteit van isolatie, en hoe dik een isolatielaag bijgevolg moet zijn, wordt bepaald door bepaalde isolatiewaarden, die aangeven hoe goed een isolatiemateriaal warmte tegenhoudt. De lambdawaarde (λ), de R-waarde (of Rd-waarde) en de U-waarde zijn hier van belang. Op basis van deze waarden worden ook isolatienormen vastgesteld, die aangeven hoe dik je minimaal met een bepaald materiaal moet isoleren.

Warmtegeleiding en warmteweerstand

• De lambdawaarde (W/mK) van een isolatiemateriaal geeft de warmtegeleidingscoëfficiënt van dat materiaal weer: hoe hoger de lambdawaarde, hoe beter het product warmte geleidt en hoe slechter het isoleert. Als je kiest voor een materiaal met een hoge lambdawaarde, zal je dus dikker moeten isoleren.
• De R-waarde (of Rd-waarde) of warmteweerstand (m²K/W) geeft aan hoeveel weerstand een isolatielaag biedt tegen warmtedoorgang. Hoe hoger de R-waarde, hoe minder goed de warmte weg kan en hoe beter het dus isoleert. De R-waarde wordt berekend door de dikte van de isolatielaag te delen door de lambdawaarde.

Voor een goede isolatie ligt de lambdawaarde dus het best zo laag mogelijk, en de dikte en de R-waarde zo hoog mogelijk.

Warmtedoorgang

De lambdawaarde en warmteweerstand zeggen veel over een isolatiemateriaal, maar om aan de geldende isolatienormen te voldoen wordt er ook rekening gehouden met de U-waarde, uitgedrukt in W/m²K.

Dit is de warmtedoorgangscoëfficiënt die de isolatiewaarde van een volledig constructiedeel weergeeft, inclusief de isolatie (dus bij een dak bijvoorbeeld de isolatielaag én het onderdak én de bedekking). De waarde geeft aan hoeveel warmte er per vierkante meter verloren gaat als het temperatuurverschil tussen binnen en buiten 1 °C is. Net als bij de lambdawaarde geldt hier: hoe lager de U-waarde, hoe beter de isolatiewaarde. 

Isolatienormen

Voor elk constructiedeel (dak, muur, vloer) geldt dus een minimale Rd-waarde om te voldoen aan de energieprestatie- en bouwvoorschriften, en ook om aanspraak te maken op premies. In overeenstemming wordt een maximale U-waarde opgelegd. 

Als de opgegeven minimale Rd-waarde van de isolatielaag gehaald wordt, voldoe je automatisch aan de maximale U-waarde voor dat onderdeel, gezien de U-waarde uit die R-waarde wordt afgeleid. Al kunnen er uitzonderingen zijn, zoals bij een complexe constructies, waar de reële U-waarde iets hoger kan liggen dan berekend.

Zeker bij renovatie in het oog houden

Bij nieuwbouw wordt de isolatie vanaf het ontwerp meegenomen. Bij renovaties is het des te belangrijker om de R- en lambdawaarden van het gewenste isolatiemateriaal te controleren: je moet dan mogelijk extra isolatiedikte toevoegen of kiezen voor een isolatiemateriaal met een lagere lambdawaarde om alsnog de vereiste isolatiegraad te halen, zonder onnodig veel binnenruimte in te leveren.

 

Hoe dik moet je dan isoleren?

Zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië mag de U-waarde van een geïsoleerde muur, vloer of dak niet hoger zijn dan 0,24 W/m²K – de minimumvereiste voor een nieuwbouwwoning (BEN-norm). Deze normen gelden ook voor renovaties waarbij er geïsoleerd wordt.

Je kan vereenvoudigd stellen dat je dunner moet isoleren met isolatiematerialen waarvan de lambdawaarde lager ligt, om die norm te behalen. Dat komt, gemiddeld genomen, neer op de volgende diktes per materiaalsoort:

• PIR/PUR-platen: 10 cm
• XPS-/EPS-platen: 14 cm
• Minerale wol: 15 cm
• Ingeblazen isolatie (bv. hardschuimkorrels, cellulose): 16 cm

Let op!
Met de waarden hierboven geven we een algemene richtlijn, maar de uiteindelijke dikte van de isolatie moet altijd worden bepaald door een energiedeskundige of architect.

Het is uiteraard toegestaan om minder te isoleren. Je kan ook streven naar de norm voor een lage-energiewoning (0,20 W/m²K per onderdeel). In dat geval zou je de isolatie iets dikker moeten maken.

• PIR/PUR-platen: 11 cm
  
• XPS-/EPS-platen: 17 cm
  
• Minerale wol: 18 cm
  
• Ingeblazen isolatie (bv. hardschuimkorrels, cellulose): 19 cm

Om te voldoen aan de norm voor een passiefhuis, moet je uiteraard een iets dikkere isolatie gebruiken (0,15 W/m²K per onderdeel). Dit komt neer op de volgende isolatiediktes:

• PIR/PUR-platen: 15 cm
  
• XPS-/EPS-platen: 23 cm
  
• Minerale wol: 23 cm
  
• Ingeblazen isolatie (bv. hardschuimkorrels, cellulose): 25 cm

Beglazing

Je moet ook rekening houden met de U-waarde van je beglazing. Die mag voor BEN-woningen niet meer dan 1,1 W/m²K bedragen. Voor lage-energiewoningen geldt een maximale U-waarde van 1,0 W/m²K, en voor passiefwoningen een waarde van 0,8 W/m²K.

Let wel: deze waarden slaan op de U_g-waarde, dat is de warmtedoorgangscoëfficiënt van de beglazing alleen. In werkelijkheid speelt ook het raamkader een belangrijke rol in de isolerende werking van het geheel.

De totale isolatiewaarde van het volledige raam (glas + kader) wordt weergegeven met de U_w-waarde. Die ligt doorgaans wat hoger, omdat raamprofielen minder goed isoleren dan glas.  De maximale U_w-waarde voor een raam in zowel Vlaanderen, Wallonië als Brussel is 1,5 W/m²K voor nieuwbouw en renovatie.

Faseverschuiving
Bij het kiezen van isolatiematerialen is het ook nuttig om te letten op de faseverschuiving. Die geeft aan hoe lang het duurt voordat warmte van buiten door de isolatie dringt. Het is de tijd tussen de warmtepiek buiten en de warmtepiek binnen. Een hoge faseverschuiving betekent dat de warmte pas veel later binnen merkbaar wordt, ideaal om je woning in de zomer koeler te houden.
Faseverschuiving wordt uitgedrukt in uren en hangt af van de warmtecapaciteit en dichtheid van het isolatiemateriaal. Materialen met meer massa (zoals houtwol, cellulose of leem) hebben doorgaans een langere faseverschuiving dan lichte schuimisolatie. Een faseverschuiving van 10 tot 12 uur geldt als optimaal voor een goed zomers comfort.