Een uitzonderlijke mapping van de vaginale microbiota
De Isala-studie, die werd gepubliceerd in 'Nature Microbiology', vormt een keerpunt in het onderzoek van de vaginale microbiota. Bij analyse van stalen van 3.345 vrouwen hebben de vorsers complexe interacties vastgesteld tussen de vaginale bacteriën, de gezondheidstoestand en levenskeuzes van de vrouwen.
Grootschalige burgerwetenschap, zo kan je de Isala-studie(1) het best omschrijven. Meer dan 3.000 Belgische vrouwen hebben vrijwillig stalen van hun vaginale flora verstuurd voor het onderzoek.
Bij analyse bleek 78% van de vrouwen een microbiota met vooral lactobacillen te hebben, met name Lacto- bacillus crispatus (43,2%) en L. iners (27,7%). Die bacteriën produceren melkzuur. Melkzuur zorgt voor een lage pH en beschermt zo tegen patho- genen. In 22% van de gevallen werd de microbiota minder gedomineerd door lactobacillen, en vond men een rijke populatie aan Gardnerella en Prevotella. Dit hing vaak samen met factoren zoals hormonale veranderingen, de meno- pauze en het gebruik van een spiraaltje.
De vorsers hebben ook 'microbiële modules' ontdekt: groepen bacteriën die samen in grote hoeveelheid voorkomen en specifiek correleren met de gezondheidstoestand en de levensgewoontes. Zo correleerde de module met vooral L. crispatus met een hoge oestrogeenspiegel en gebruik van gecombineerde hormonale anticonceptiva. Omgekeerd correleerde de Gardnerella-module met het gebruik van een hormoonspiraaltje en recente vaginale klachten.
"Die organisatie in modules weerspiegelt de complexe biologische interacties tussen bacteriën onderling, maar ook tussen de microbiota en de gastheer", aldus prof. Sarah Lebeer, bio-ingenieur en hoogleraar aan de Universiteit van Antwerpen. "Via die nieuwe classificaties zouden we een beter inzicht kunnen krijgen in de eventuele evenwichtsverstoringen tussen microben (n.v.d.r.: 'vaginose').
Vaginale gemeenschap
In slechts tien dagen tijd hebben 6.007 vrouwen van 18-98 jaar zich ingeschreven om deel te nemen aan de studie. Dat maakt net de kracht van de studie. 3.345 vrouwen hebben een vaginaal staal teruggezonden en een gedetailleerde vragenlijst ingevuld over hun levenswijze, gezondheid en gewoontes. Zo kon men een ongeziene hoeveelheid data verzamelen en aspecten belichten die zelden op zo'n grote schaal worden onderzocht.
De monsters werden verkregen door middel van kits die per post werden verstuurd, zodat de deelneemsters de vaginale stalen in alle privacy konden afnemen. De aanwezige bacteriën werden geanalyseerd a.d.h.v. DNA-sequencing. Met die precisiemethode hebben de vorsers de stalen in dertien vaginale gemeenschappen of 'community state types' (CST's) ingedeeld. Dat wordt nog niet veel gedaan in grootschalige studies.
Beïnvloedende factoren
De vorsers hebben meerdere factoren ontdekt die invloed uitoefenen op de samenstelling van de vaginale micro- biota. Een zwangerschap bijvoorbeeld heeft een langdurige invloed op de dominantie van de lactobacillen en kan ertoe leiden dat er bacteriën verschijnen die vaak worden teruggevonden in de intestinale microbiota, zoals Bifidobacterium. In de menopauze daalt de hoeveelheid lactobacillen en stijgt de hoeveelheid bacteriën zoals Prevotella.
Ook hormonale anticonceptiva hebben een sterke invloed. Gecombineerde hormonale anticonceptiva (oestrogeen + progestageen) bevorderen de dominantie van L. crispatus en een hormoonspiraaltje verhoogt de hoeveelheid Gardnerella. Het gebruik van tampons of menstruatiecups heeft heilzame effecten op de L.crispatus-gemeenschap, terwijl maandverband de hoeveelheid Prevotella verhoogt.
"De vaginale microbiota blijkt dus mede af te hangen van de keuzes die vrouwen maken, en van hormonale evenementen", preciseert prof. Lebeer. Voorzichtigheid is echter geboden bij het interpreteren van de resultaten. "Onze observaties moeten nog verder in de kliniek worden gevalideerd."
Medische praktijk
De resultaten van de Isala-studie bieden interessante perspectieven met het oog op een gepersonaliseerde geneeskunde. Zorgverstrekkers zouden de gegevens kunnen gebruiken om een disbalans in het vaginale microbioom gerichter te diagnosticeren en te behandelen, door de behandeling aan te passen aan de microbiële modules in kwestie. Aangezien er een correlatie bestaat tussen anticonceptiva en de microbiota, kan de vrouw bij de keuze van een voorbehoedsmiddel rekening houden met het bacteriële profiel en haar medische voorgeschiedenis.
Het onderzoek wil ook de ontwikkeling van gerichte probiotica aansturen. Zo zou men microbiotische stammen als L. crispatus en L. jensenii, die een beschermende werking hebben, kunnen inzetten om een ontwrichting van het microbiële evenwicht te voorkomen of te herstellen.
(1) Lebeer, S., Ahannach, S., Gehrmann, T. et al., "A citizen-science-enabled catalogue of the vaginal microbiome and associated factors", Nat Microbiol 8, 2183-2195 (2023).
De kracht van burgerwetenschap
De Isala-studie, zo genoemd naar Isala Van Diest, de eerste vrouwelijke arts in België, onderscheidt zich niet alleen door haar wetenschappelijke ontdekkingen, maar ook door de participatieve werkwijze.
De deelneemsters hebben een centrale rol gespeeld in alle fasen van de studie. Ze hebben stalen geleverd en meegeschreven aan de vragenlijsten. Bovendien hebben ze informatie gekregen over hun eigen microbiologische profiel, iets wat in wetenschappelijk onderzoek zelden wordt gedaan.
De onderzoeksgroep heeft pedagogische tools ontwikkeld zoals video's en folders die meer uitleg geven, opdat de vrouwen de doelstellingen van de studie en de stappen bij het afnemen van stalen goed zouden begrijpen. Het is een gevoelig onderwerp, maar deze aanpak hielp een aantal barrières wegnemen voor de vrouwen en maakte hen tegelijk bewust van het belang van de vaginale gezondheid. Dankzij burgerwetenschap hebben de vorsers vrouwen kunnen rekruteren buiten de klassieke klinische circuits, meer bepaald gezonde vrouwen.